Bir Öğretim Tekniği Olarak Drama Yöntemi ve Yaratıcı Drama

Teknoloji çağı olarak adlandırılan çağımızda insanın en önemli sorunlarından biri, her alanda karşısına çıkan hızlı gelişmeler, değişimler karşısında bir birey olarak kendini ger-çekleştirebilmek ve gelişmelere ayak uydurabilmektir. Aksi halde, bu baş döndürücü geliş-meler, bireyi yalnızlık, çaresizlik yoğun stres ve giderek yabancılaşma gibi sorunlarla karşı karşıya bırakacaktır.

İnsanın gelişmesinde, yenilikleri anlaması ve uyum sağlamasında etkili olan yollardan en önemlisi eğitimdir. Etkili bir eğitim, bireylerde istendik davranış değişiklikleri yaratabilir. Günümüzde varolan gelişmeler, eğitimde klasik anlayışların ve yöntemlerin giderek etkisiz kaldığını ve yeni, aktif yöntemlerden yararlanma gereksinimini ortaya çıkarmıştır.

Eğitimde yeni arayışlar, bireylerin yaratıcılığının geliştirilmesine yöneldiğinde, eski öğretim yöntemleri yerine daha çağdaş hangi yöntemler konulabilir diye sorulduğunda, karşımıza çıkanlar; aktif öğretim yöntemi, rol oyama, dramatizasyon ve nihayet eğitimde yaratıcı drama gibi etkin yöntemlerdir.

Yaratıcı drama, doğaçlama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararla-narak, bir grup çalışması içinde, bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, kimi zaman bir soyut kavramı ya da davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği süreçlerde anlamlandırılması, canlandırıl-masıdır.

Yaratıcı drama tiyatro formlarını kullanır, özünde de oy·unculuk kavramının kökündeki "oyun" kavramı bulunur. Tıpkı bir tiyatro ürününün sahneye konuş süreçlerinde yaşandığı gibi, drama çalışmalarında da katılımcılar belli bir atmosferi, oyun oynamadan duyulan hazzı paylaşırlar.

Oyun, çocuğun yaşamında doğumundan itibaren yaşamsal önem taşır, çocuk oyunla öğrenir, keşfeder, varolduğunu, bir birey olduğunu hisseder ve giderek yetişkin dünyasını anlamayı, yetişkinliğe hazırlanmayı oyun sayesinde kazanır. Oyun yalnızca çocuğa özgü bir olgu değildir. Yetişkinlerin de değişik formlarda bir çok oyunları olduğu, bunlardan zevk aldıkları ve oyunun sağaltıcı etkisi olduğu bir gerçektir. Yaratıcı drama ortamında bireyler oyun oynayarak yeniden içlerindeki çocuğu yakalayabilirler ki bu da spontanlığı yakalamak demek olur. Spontanlık ise yaratıcılığın gelişmesinde en önemli faktörlerden biridir. Birey başkalarıyla dramatik oyun oynarken, diğerlerinin de kendisine benzeyen veya farklı olan fikir veya hisleri olduğunun farkına varır. Çeşitli rol .çalışmalarında kendini başkalarının yeri-ne koymayı öğrenir. Bu bireyin kendini ve başkalarını tanımasında, anlamasında ve gizli yönlerini keşfetmesinde önemli bir etkendir ve giderek empati gücünün gelişmesine katkıda bulunur.

Yaratıcı drama ortamında birey, kendini özgürce ifade edebilir, yargılanma, eleştirilme, suçlanma korkusu yoktur. Kendini değişik rollerle ortaya koyarken değişik ilişkileri, insan hareketlerini ve özelliklerini detaylı olarak planlar. Birey, yeni ilişkiler oluşturup geliştirirken, aynı zamanda estetik ve sosyal yönden de deneyimler kazanır.

Yaratıcı drama çalışmaları, hayal gücünün kullanılmasına, sıra dışı duygu ve düşüncelerin ifade edilmesine ve deneyimlenmesine olanak sağlayarak, yeni keşifler yapılmasına ve dolayısıyla yaratıcılığın gelişmesine katkıda bulunur.

Yaratıcı drama iletişim becerileri geliştirme, kendini özgürce ifade etmesi sağlanan ve grup ortamında başkalarını tanıyan bireyin, kendine ve başkalarına güven duymasını sağlamak, uyum gücünü arttırmak gibi bireylerin kişisel gelişimine katkıda bulunan bir grup etkinliğidir.

Yaratıcı drama ya da eğitimde drama alanının günümüzde, özellikle de ülkemizde, yaygın bir alan olma niteliği kazandığı görülmektedir. Dramanın, yayılırken bilimsel, eğitsel, sa-natsal ve kültürel boyutlarının ya da niteliklerinin göz ardı edilmemesi önemlidir. Dramayı çekici kılan, çok yönlülüğü ve oynamaya/canlandırmaya dayalı etkili dilidir. Ancak, tüm diğer bilimsel alanlar gibi, drama eğitimi de uzun bir süreç içinde öğrenilmelidir.

Dramayı tanımlayabilmek oldukça zor olmakla birlikte, drama için oyun ve canlandır-maya dayalı olarak günlük yaşamdaki herhangi bir sözcüğün, kavramın, sesin, bir konunun, bir tablonun, bir heykelin ya da bir masalın, öykünün, şiirin ya da çocukların kendi uydurdukları öykülerin, durumların canlandırılması, oynanması denilebilir. Drama, tüm grubun katılımıyla yaratılabileceği gibi, küçük gruplarla da oynanabilir. Drama eğitimi de, ancak bu alanı bilen öğretmenlerle yapılabilir ya da yapılmalıdır. Çocuklar, gençler ya da yetişkinlerle yapılan dramanın klasik sınıflandırılmasında, ısın-ma ve rahatlama, rol oynama ve pandomim, doğaçlama, oluşum ve değerlendirme aşamaları yer alır. Isınma oyunları; grubun birbirine ısınması, konuya ısınma ve rahatlamayı içeren hareketli oyunlardır. Rol oynama ve pandomim aşaması, grubun iletişim ve etkileşimini sağ-lama, imgelemi geliştirme, duyuları geliştirme ve pandomim yoluyla ifade becerisini geliştir-meyi içeren, ses, imge, pandomim ve dokunma, işitme, görme duyusuyla ilgili alıştırmaları içerir. Doğaçlama aşamasında, hazır bir yapıttan masal, şiir, öykü, tablo, fotoğraf, heykel, gazete haberi ya da bir "hayat durumu"ndan yola çıkılarak drama yaratılır, canlandırılır. Oluşumlar aşamasıysa, dramada deneyim kazanmış gruplarda hiç beklenmedik, yetkin bir doğaçlamanın ortaya çıkmasıdır. Dramanın değerlendirilmesi aşaması da, katılanların drama ortamından olumlu, neşeli, iyimser yaşantılarla ayrılmasını sağlayan sözel bir aşamadır.

Drama, en çok çocuğun öznel dünyası ve kişiliği hakkında ipuçları verir.

Aşağıdaki tabloda klasik bir yaratıcı drama programının aşamaları ve bunların amaçlar, içerik, konular açısından sınıflandırılması görülmektedir:

Yaratıcı Drama Programı Aşamalar, Amaçlar, İçerik

Amaçlar

İçerik

I. Isınma Aşaması

· Oyuna katılmaya istekliliğinin arttırılması, · Grubun birbirine ısınması, · Grubun oyunlara ısınma, · Grubun dramaya ısınmasının sağlanması, · Grubun rahatlamasının sağlanması.

· Top ile oynanan tanışma oyunları, · Adını çeşitli biçimlerde söyleyerek tanışma oyunları, · Bedeni gevşetme, rahatlama alıştırmaları, · Eşini bul, ayağını yerden kes oyunu, · Elma toplama oyunu, · Isınmayı sağlayıcı diğer oyunlar.

II. Rol Oynama Pandomim Aşaması

· Grubun iletişiminin ve etkileşiminin sağlanması, · İmgelemi geliştirmesi, · Görme, işitme, dokunma vb. duyularını geliştirmesi, · Pandomim yoluyla ifade becerisini geliştirmesi.

· Eşinin elini bul oyunu · Kör tavuk oyunu, · Çeşitli seslerle ilgili çağrışımlar yaptırma, · İkili heykel olma oyunları, · Eşine heykel formu verme, · Gözleri kapalı olarak eşinin heykel formunu tanıma ve aynısını, canlandırabilme oyunları, · Pandomim yaparak çeşitli eylemleri canlandırma, Atasözlerini canlandırma.

III. Doğaçlama Aşaması

· Dramada doğaçlama yapabilmesi, · Doğaçlama yoluyla yeni durumlar yaratabilmesi, · Oyun yoluyla kendini ifade edebilmesi, · Doğaçlamaya katılmada istekliliğinin artması, · Doğaçlama yapmaktan zevk alması, eğlenmesi, · Yaratıcı düşünebilmesi, · Hazır bir yapıttan yola çıkarak doğaçlama yapabilmesi, · Kendi uydurdukları öykülerden doğaçlama kurma, durumlar yaratma, canlandırma yetilerini geliştirmesi.

· Masal, öykü, şiir, yöresel öyküler, bir tablo, bir fotoğraf, bir heykel, bir gazete haberi ya da bir ders konusundan yola çıkarak doğaçlama kurmak, · Durumlar yaratma, canlandırma, · Doğaçlama öncesinde konu hakkında liderin bilgilendirmesi, · Çocukların uydurduğu öykülerden doğaçlamalar yapma, · Öykünün tamamını ya da bir kesitini oynama.

IV. Değerlendirme Aşaması

· Çocukların dramayı değerlendirme yetisinin geliştirilmesi, · Etkileşimi sağlaması, · Paylaşımda bulunması, · Yapıcı, olumlu eleştiriyi yapabilmesi, · Drama çalışmasından, olumlu duygularla ayrılma. · Yaşantılarını ifade edebilmesi.

· Doğaçlamaları canlandırdıktan sonra tartışma, değerlendirme, · Gerekirse yeniden oynama, · Duygu ve düşüncelerin olumlu biçimde ifade edilmesi, paylaşılması, · Olumlu duygularla, drama çalışmasından ayrılma.

Okulöncesinden başlayarak, dramanın çocuklara sağlayacağı en büyük yarar, dramatik yolla çocuğun kendini ifade edebilmesidir. Çocuklara dramatik ifade hakkının da yetişkinler tarafından verilmesi gerekir. Drama, çocukların dünyayı daha iyi tanımaları için etkili bir araçtır:

· Sosyalleşmeye katkıda bulunur. · Çocuğun kendini ifade etmesini sağlar. · Demokrasi ve eşitlik duygusunu geliştirir. · Yaratıcı düşünme ve yaratıcı ifadeyi etkiler. · Çocukların, çatışmalarla olumlu biçimde baş etmesine olanak sağlar. · Dramanın çocuğa en büyük katkısı, tıpkı çocuk oyunlarındaki gibi, kurgu ve gerçeklik arasındaki metaforik dili kurması ve geliştirmesidir. · Dramada çocuk, oyun oynadığının bilincindedir ve bundan büyük haz duyar. Bu da, estetik hazza yakın bir haz duygusudur. · Okulöncesinde de, ilköğretimde de dramanın en önemli işlevi, eğlenme ve mutluluk duygusudur. Drama çocukları neşelendirir, umut ve iyimserlik duyguları yaratır, yaratmalıdır.

Drama yaşantısaldır; çocuklarla birlikte öğretmen de neşeli, hoş drama yaşantılarına sahip olabilir. Öğretmen, çocukların şaşırtıcı, özgün, yaratıcı düşüncelerinden yararlanabilir. Drama, en çok çocuğun öznel dünyası ve kişiliği hakkında ipuçları verir. Drama ve doğaçla-malarda içtenlik ve doğallık çocukların temel özellikleridir.

Literatürde dramanın katılanlarda empati kurma becerisini geliştirdiği yer almaktadır. Drama empatiyi geliştirir, ancak uzun süreli ve bir sürece dayalı olarak gerçekleştirilebilirse. Ben merkezcilikten diğergamlığa geçişte drama etkili bir öğretim yöntemidir. Ancak empatik olmak için, çocuğun erken yaşta empatik anne, baba, öğretmen, yakın aile bireyleri ve em-patik bir çevresinin de olması gerekir. Böylece, dramadaki empatik tutum ve davranışlar pekişir. Drama tek başına sihirli bir değnek değildir.

Uzun süreli drama deneyimi olan çocuklar, dramaya yeni başlayan bir yetişkinden daha yaratıcı ürünler ortaya koyabilmektedir. Önemli olan, dramada birlikte yaşanan süre ve süreçtir. Grup çok yetkin ise örneğin Ara Güler fotoğraflarından yola çıkarak da sosyodra-matik oyunlar yaratılabilir. Aşağıda böylesi bir çalışmadan örnekler görebilirsiniz:

- Patron (6 yaş, erkek çocuk): "2000 dolar karşılığında ne istersiniz?" - İşçiler (6 yaşta erkek çocuklar): "Cep telefonu, bilgisayar" - İşçiler sürekli çalışır, sonra; "Çalışmak çok zor, yorucu", "Para kazanmak çok zor" derler.

Yaratıcı drama alanını kullanan öğretmen ya da drama öğretmeninin, drama etiği denilen ve dramayı öğretenlerin uyması gerekli olan kuralları da bilmesi ve uygulaması yararlıdır. Bunlar; öğretmenin demokratik bir kişiliğe sahip olması, dramada yaşanan tüm süreçten sorumlu olması, grubu olumlu yönde geliştirmesi, empatik olması, güven duygusunu geliştirmesi, dramanın sınırlarını bilmesi ve çocukta evrensel değer sistemini geliştirmeye çalışması gibi kurallardır.

Drama, okulöncesinden başlayarak çocuk edebiyatı, çocuk tiyatrosu ve tüm diğer sa-natlar gibi çocukların düş dünyasını besler ve geliştirir. Ancak iyi yetişmiş, çocuğa saygılı ve yaşamın merkezine önce çocuğu koyan öğretmen ya da öğretmenlerle drama, çocukları ve dünyayı daha iyi anlamamızı sağlar.

Yaratıcı drama hem zihinsel hem de kişilik özelliklerinin oluşturulmasında temel eğitim modeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Drama yoluyla birey kendi yaşantılarından yola çıkarak daha büyük keşifler yapar. Drama etkinliklerine aktif olarak katılarak yeni ve farklı öğrenme yolları bulur.

Yaratıcı dramanın bir öğrenme yolu olarak en önemli varlığı, zihinsel, sosyal ve psikomotor yeteneklerle bütünleşmiş olmasıdır. Her öğrenme şeklinde bulunan pek çok beceri yaratıcı dramaya katılım yoluyla elde edilir. Yaratıcı drama etkinliklerinde katılımcı diğerleriyle birlikte düşünür, hisseder ve haraket eder .

Yaratıcı drama çalışmaları duyguların, düşlem gücünün, imgelem yetisinin, imgesel düşüncenin, düşlerin öğrenme sürecine katılmasını olanaklı kılar. Drama etkinlikleri grup çalışmaları biçiminde y ürütülür. Birey konu ya da konuları grup içi etkileşim yoluyla ve yaşayarak öğrenir.

Yaratıcı drama etkin ve etkili bir grup çalışmasıdır. Bir iletişim, etkileşim olgusu, yaşayarak, yaparak öğrenme sürecidir. Temel hedef, daha hoşgörülü birbirlerini anlayan, daha demokratik insanlar yetiştirmektir.

YARATICI DRAMA;

· Günlük sıkıntılardan kurtulup deşarj olmayı

· Olaylara olgulara eleştirel bakabilmeyi

· Yaratıcılığı ve estetik duyguları geliştirmeyi

· Sosyalleşmeyi, işbirliği yapabilme becerisini

· Toplulukla çalışma yeteneğini, katılımcılığı

· Toplumsal duyarlılığın artmasını,

· İletişim becerilerini geliştirmeyi, özgüvenin artmasını

· Utangaçlık, çekingenlik v.b. gibi olumsuz duygulardan arınmayı

· Ruhsal olarak sağlıklı bir birey olmayı

· Hayal gücünü geliştirmeyi

· Kendini tanımayı-keşfetmeyi-geliştirmeyi ve daha iyi ifade etmeyi

· Özgürce düşünebilmeyi ve düşündüklerini söyleyebilmeyi

· Düzgün konuşabilme becerisinin gelişmesini

· Verileni olduğu gibi kabullenmeden çok, araştırıcı olmayı hedefler.

DRAMA 1

SINIF: 4

ÜNİTE I. Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyorum?

KONU: Allah’a Şükür

OYUNUN TEMASI: Bilgisayarı bozulan çocuk çok üzgündür. Çünkü babası şehrin en iyi tamircilerine götürmüş ancak bilgisayarı tamir olmamıştır.

SAHNE: Sınıftaki masalardan biri ortaya çekilir. Üzerine bilgisayarı canlandırmak üzere bir çanta veya klasör konulur. Öğretmen sandalyesi yanına konulur.

ETKİNLİKLER: (Çocuk Sinirli ve üzgün bilgisayarın düğmelerini bilinçsizce karıştırıyor) -Hadi ! Hadi! Çalış,ne olur! Çalışsana ne olur! Hadi, hadi ya! (Sinirli ve üzgün sandalyeden kalkan çocuk çaresizlik içerisinde ellerini başının arasına alıp oflayıp,puflar. Sonra birden yerinden kalkar yere yumulur,secdeye kapanır. Yüksek sesle dua etmeye başlar.) – Allah’ım ne olur! Bilgisayarım yap. Senden başka yapacak kimse kalmadı. Ne olur Allah’ım yap! Ne olur yap! Ne olur! (Bilgisayardan değişik sesler gelmeye başlar. Az sonra başını secdeden kaldıran çocuk sevinçten çığlık atar. ) - Allah’ım sana çok şükür! Allah’ım sana çok şükür!

DEĞERLENDİRME: Öğretmen oyunu canlandıran çocuğa: Niçin Allah’a dua etme ihtiyacı hissettin? Biz sadece zor durumda kaldığımızda ve çaresiz olduğumuzda mı dua ederiz? Bilgisayar çalışmaya başlayınca niçin Allah’a şükretme ihtiyacı hissettin? Şükretmesek olmaz mıydı? vb. sorularla konuyu açmaya ve öğrencileri konu üzerinde fikir sahibi yapmaya çalışır. Konuyu toparlayarak özetler ve dersi bitirir.

DRAMA 2

SINIF : 4

ÜNİTE 1. Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyorum?

KONU : Din Güzel Ahlaktır.

OYUNUN TEMASI: Bir eve misafir gelen iki kadın , evin kızının yaşı küçük olmasına rağmen çok güzel davranışlarını ve hamaratlığını görüp, takdir ediyorlar.

SAHNE:Senaryo sahibi istediği arkadaşlarını seçer ve sahneyi istediği gibi düzenler. Dört kız öğrenci sahnede yer alır. Bunlardan ikisi misafir, birisi anne, diğeri kız çocuğu rolündedir. Sahne sınıf imkanlarıyla düzenlenir.

ETKİNLİK: (Kapı çalınır. Kız kapıyı açar. Misafirleri buyur eder. Anne misafirleri odaya alır. Hoş-beşten sonra kız ikramlarda bulunur. Önce kahve, ardından çikolata,kolonya, çay vb. ikramları sunar. Misafirleri tatlı dille, nezaketle ağırlar. Misafir kadın diğerine: - Ay ne ahlaklı bir kız. Çok hanımefendi! der. Misafirler aynı nezaketle uğurlanır.

DEĞERLENDİRME: Öğretmen misafir kadına :Niçin “ahlaklı” kelimesini özellikle seçtin?

Kız hangi yönden ahlaklı kabul edilir? Ahlaklı insanın davranışları nelerdir? v.b. sorularıyla konuyu irdeleyerek öğrencileri yönlendirir.

*Din Eğitimi Uzmanı,Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni

KAYNAKLAR

OKVURAN, Ayşe (2001). Drama Öğretmeninin Yetişimi Sorunsalı. Öğretmen Dünyası Dergisi, Özel Dosya: Eğitimde Yaratıcı Drama. Yıl 22, Sayı 257, Ankara.

OKVURAN, A. "Yaratıcı Drama Eğitiminin Empatik Eğilim Düzeylerine Etkisi" Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, A. Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aııkara:l993.

ÖMEROĞLLI, E. "Yaratıcı Dramanın Zeka Gelişimine Etkisi" Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, H.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara : 1 990.

ÖNDER, Alev. (1999). Yaşayarak Öğrenme İçin Eğitici Drama. Kuramsal Temellerle Uygulama Teknikleri ve Örnekleri. Epsilon Yayıncılık. İstanbul.

ÖZDEMİR, Emin. (1965). Uygulamalı Dramatizasyon. MEB Öğretmeni İş Başında Yetiştirme Bürosu Yayını. Ankara.

SAN, İ "Eğitimde Yaratıcı Drama" A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 23, Sayı 2, Ankara : 1990.

SAN, İ. "Eğitimde Yaşayarak Öğrenme Yöntemi ve Estetik Bir Süreç Olarak Yaratıcı Drama" Eğitimde Nitelik Geliştirme Sempozyumu, Kültür Koleji Yayınları. İstanbul : 1991.

SAN, İ. "Yaratıcı Drama. Eğitsel Boyutları" Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi 1.İzmir Kongresi, Bildiri, 1991

SAN, İ., ve diğerleri. 5.Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Seminere Drama ve Öğrenim Bilgisi. Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi, No:5, Ankara:1994

SAN, İnci. (1996). Yaratıcılığı Geliştiren Bir Yöntem ve Yaratıcı Bireyi Yetiştiren Bir Disiplin: Eğitsel Yaratıcı Drama. Yeni Türkiye Dergisi. Eğitim Özel Sayısı. Ocak-Şubat 1996. Yıl 2. Sayı 7. İstanbul

SAĞLAM, Tülin. (1997). Eğitimde Drama ve Türk Çocuklarının Ritüel Nitelikli Oyunlarının Eğitimde Dramada Kullanımı. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.

#değerlereğitimi #makale #drama #yaratıcıdrama